ILENA HET PERFECTE PLAATJE
Waarom zelfportretten?
Reeds vertelde ik dat ik al geruime tijd bezig ben met het fotografisch zelfportret. Mijn overtuiging is dat kunst altijd een uiting is van jezelf. Je maakt kunst immers over dingen die in jouw eigen hoofd afspelen. Zelfportretten zijn voor mij een ideale vorm om dit mee te uiten. Het heeft mij veel geleerd en ik heb mijzelf beter leren kennen. Mijn doel is om andere mensen dit ook te laten ervaren
Zelfportretten worden al heel lang gemaakt. De mens had al vroeg de behoefte om vast te leggen wat er in hun leven afspeelden. Denk aan alle rotstekeningen welke in de middeleeuwen zijn gemaakt. Als het ware al een soort zelfportretten, omdat ze soms ook zichzelf naast hun omgeving tekende.
De eerste geschilderde zelfportretten werden gevonden rond het jaar 1430. Volgens sommige geleerden is het ‘portret van een man’ gemaakt door Jan van Eyck het eerste geschilderde zelfportret (Gombrich, E. H., 2005).Waar vroeger niet zomaar iedereen een zelfportret kon maken, omdat je de vaardigheden van schilderen, beeldhouden, etc. onder de hand moest hebben, kan nu wel iedereen een zelfportret maken. Door middel van camera’s en mobiele telefoons kan iedereen zichzelf op de foto zetten. Spreek je dan altijd van een zelfportret? Meer daarover onder het kopje Zelfportret vs. Selfie. Nu iedereen foto’s van zichzelf kan maken en op de sociale media kan delen, heeft dit een grote impact over hoe we hiernaar kijken. Wat opvalt is dat veel mensen ‘het perfecte plaatje’ van zichzelf willen laten zien. Wanneer we naar zelfportretten gaan kijken, gaan we ontdekken dat hier vaak een boodschap achter verschuilt.
Tracey Emin
Een mooi voorbeeld is kunstenares Tracey Emin. ‘Als uitgangspunt voor haar werk gebruikt Emin enkel gebeurtenissen uit haar eigen – vrouwelijke – leven. Haar problematische jeugd, liefdesverdriet en haar gevecht met alcohol uit ze bijvoorbeeld in gedichten, films, foto’s, installaties en performances.’ (Kunsthuizen, 2020) Zo presenteerde ze in een expositie een hele serie van werken over het verlies van haar moeder. In deze expositie zit ook een fotoserie van vijftig zelfportretten. Over deze zelfportretten heeft ze niet specifiek iets gezegd, maar over een ander werk zegt ze:
‘Ik herinner me nog dingen die mijn moeder zei, dingen die ze deed. Maar ik kan me niet meer herinneren hoe het voelde elkaar aan te raken. Enkel in mijn dromen komt dat gevoel terug. Heel vreemd. De tentoonstelling gaat over de zoektocht naar je persoonlijke verleden.’ (Van Boxem, 2017) Ook gaat haar werk over liefdesverdriet en intimiteit, deze werken verwerkt ze in dezelfde expositie. Haar werk gaat in grote lijnen over verlies en of dit nou het verlies van haar moeder is of over seks gaat, ze presenteert dit samen in de expositie. Haar werk is de plaats waar ze haar gedachtes over verlies kan uiten.
William Brown
Een ander project van een kunstenaar dat mijn interesse wekt is ‘Self-Administering the Image Virus: Six Months of Selfies’ van William Brown. Hier maakt William Brown gedurende zes maanden een video selfie, die hij uiteindelijk heeft geëdit tot één lange video.
​
‘Although I did not find it natural to take selfies, the discipline of recording myself nonetheless became easier as time elapsed, as did the gesture/posture of holding my smartphone at arm’s length. Indeed, after a while the latter became not only easy. But also in some senses insufficient. I began to record myself from unusual angles (e.g. while holding the smartphone above my head’. (Tinel-Temple et al., 2019, blz. 232)
In het begin had Brown moeite met het maken van selfies, omdat dit iets is wat hij niet vaak deed. Door gewenning voelde hij de vrijheid om er creatiever mee om te gaan.
‘As I became tired of filming my own face, I began to film other parts of my body in shot, especially my hands, which I would use to occlude or mask parts of the frame. In other words, I wanted formally for selfie to be interesting, or unusual, while at the same time documenting often quite banal things’. (Tinel-Temple et al., 2019, blz. 233)
Hij documenteerde het dagelijks leven; momenten met vrienden, bijzondere dagen, maar ook zelfs ‘banal things’ zoals masturberen of het naar de wc gaan. In dit project geeft hij je een blik in zijn leven op dat moment.
Dit project greep mijn aandacht, omdat ik voor honderd dagen een fotografisch zelfportret heb gemaakt. Ik zie overeenkomsten hierin, maar ook een groot verschil. Ik probeerde met de zelfportretten een emotie die ik voelde in beeld te brengen. Ik creëerde een moment, terwijl hij een moment opnam. Beide brengen een heel kwetsbaar beeld over. Ik vind het ook interessant dat hij steeds meer eraan wende om zichzelf op beeld te zetten. Ik geloof er sterk in dat jezelf vaker op beeld zien ervoor zorgt dat je op een andere manier naar jezelf kan gaan kijken.
Impact
Het maken van zelfportretten heef impact op mensen. We leren erdoor op een andere manier naar onszelf te kijken. Zo heb ik dat zelf ervaren, zijn er meerdere mensen die zich ermee bezighouden zoals William Brown en Tracey Emin. Op de sociale media zijn er ook mensen die zich met het fotografisch zelfportret bezighouden. Een voorbeeld hiervan is Sean Tucker die in zijn YouTube video The Healing Power of Self Portraits (2021) praat over wat het fotografische zelfportret heeft gedaan met zijn gedachten over zijn uiterlijk. Hij maakte een foto waarin hij zichzelf ineen keer in een ander licht als normaal ziet. Met het testen van mijn prototypes merkte ik hoe verschillend mensen zich verhouden tot hun foto’s. Voor sommige mensen brengt het ongemak omhoog om naar hunzelf te kijken en andere kijken meer naar de praktische kenmerken van de foto.
Conclusie
Kortom het maken van zelfportretten, zowel fotografisch als in andere kunstvormen, is een manier om jezelf uit te drukken en je eigen gedachten en gevoelens te verkennen. Kunstenaars zoals Tracey Emin en William Brown hebben zelfportretten gebruikt om persoonlijke ervaringen en emoties vast te leggen. Het maken van zelfportretten heeft een impact op mensen en kan leiden tot zelfreflectie en een nieuwe kijk op hunzelf.